جهانی شدن صنعت فناوری اطلاعات وارتباطات

[AliEtemadi]

پردیس فناوری کیش_طرح مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت_گروه فناوری اطلاعات و ارتباطات
چکیده

دنیایی­که در آن زندگی می­کنیم هر روزه  درحال تغییر است، جهانی­شدن فناوری­اطلاعات وارتباطات، نقل و انتقال سریع تجربیات، دستاوردهای جوامع و اشاعه­ی فرهنگ خاص مصرف، بررسی جنبه­های مختلف این جهانی­شدن از جمله جنبه­های نرم­افزاری (محتوای)، مصرف­رسانه­ای، جامعه­اطلاعاتی و به خصوص اصلاح الگوهای مصرف حائز اهمیت اساسی است. تاکید جوامع بر استفاده از پتانسیل­های این  فناوری‌های­اطلاعاتی و ارتباطاتی در جهت شتاب­دهی به توسعه­اقتصادی و ارتقای سطح زندگی مردم مهم و قابل توجه می­باشد. این روند با الکترونیکی کردن امور و آنی و سریع سازی انتقال اطلاعات باعث از بین رفتن عامل زمان، مکان و کنترل هزینه­ها شده، که این رشد شتابان نیازمند سازماندهی و فرهنگ­سازی سریع با توجه به نیازهای روز افزون می­باشدکه برای هرچه بهتر بهینه کردن این صنعت ارائه راهکارها مناسب ضروری می­باشد.

بسیج منابع، سرعت، دقت و همه جانبه­نگری در مدیریت این منابع، ضرورت­هایی است که پیش ­روی کارشناسان وعالماناجتماعی قراردارد. بنابراین این مقاله نتیجه پژوهشی است که پس ازشرح ویژگی‌های جهانیشدن با رهیافت اکتشافی، با تکنیک مصاحبه(دلفی) با مطلعان و کارشناساناجتماعی به بررسی بعدی از جهانیشدن فناوریاطلاعات و ارتباطات می­پردازد تا بدین ترتیب با بهره­گیری از نظرات عالماناجتماعی، رهیافت­ها و راهکارهای اساسی درجهت هدایت ومدیریت بهتر این فناوری­ها تعیین، تا قدم­های اساسی برداشته شود، در نهایت با کدگذاری باز بر روی مصاحبه­های انجام شده با اساتید 10 مولفه­ی اساسی و کلیدی با توجه به فرضیات ارائه شد که نتایج در قالب راهبردها ارائه گردید که تمام فرضیات تحقیق مورد تایید قرار گرفت.

واژگان کلیدی: جهانیشدن، جهانیشدن فناوری­هایاطلاعاتی و ارتباطی، فرهنگمصرفی، مصرفرسانه­ای، جامعهاطلاعاتی.

 

مقدمه

جهانی­شدن فناوریاطلاعات و ارتباطات با محوریت اندیشه­های بشری و سپردن امور تکراری و خلاق به ماشین و هم­چنین افزایش کارآیی و آزادسازی مهارت­های انسانی در دهه­های اخیر مورد توجه خاصی قرار گرفته است. این فناوری­ها به عنوان محور توسعه و بهبود هزینه­های جوامع حائز اهمیت می­باشد، به طوری­که با عنوان­هایی چون شهر­الکترونیک، دولت­الکترونیک، حکومت­الکترونیک، بانکداری الکترونیکی، آموزش الکترونیکی، تجارت الکترونیکی جامعه­اطلاعاتی و ... مطرح می­باشد. تکنولوژی اطلاعات، روش کارکرد افراد، سازمان­ها و دولت­ها را دگرگون کرده و امور اقتصادی و اجتماعی و حتی طرز تفکر مردم را تغییر داده است. آموزش، بهداشت، صنعت و تولید، تجارت، بانکداری، خدمات و حتی نحوه گذاران اوقات فراغت و سرگرمی‏ها همه تحت­الشعاع آثار و تغییرات این تکنولوژی قرار گرفته‏اند. تکنولوژی اطلاعات باعث ایجاد مشاغل جدید، صنایع نوین و خلاقیت­های پیاپی شده و تغییرات عمده در روش زندگی پدید آورده است. نزدیکی روز افسون مردم جهان به یکدیگر، تعامل فرهنگ­ها و ... نمونه‏هایی از این پیامدها است. امّا در عرصه جهانی شدن این فناوری­ها تاثیرات فرهنگی خاصی در جهت مصرف و الگوهای مصرفی داشته است. از طرفی جهان امروز در معرض بزرگ­ترین تغییرات تاریخ بشر قرار گرفته است. تغییرات سریعی که فرصت فرهنگ­سازی وهنجاری شدن، جامعه­پذیری و انطباق با شرایط­اجتماعی را فراهم نمی­سازد. تغییرات به قدری سریع است­که به قول بوردیو، شخص فرصت تعامل ذهنی و فکری با آن­ا را ندارد(Bouman, 2002).

تفاوت خطرات امروز با گذشته در ساختگی بودن و ذهنی بودن آن­هاست. به طورکلی این خطرات ناشی از به وجود آمدن ظرفیت­های سخت افزاری و نرم افزاری که انسان در تعامل با آن­ها گرفتار بحران و ناهنجاری می­شود. این جنبه­های سخت افزاری و نرم افزاری فناوری­ها موجب شده که این جنبه سخت افزاری که شامل تمامی اجزای این صنعت از جمله (تلفکس، تلفن، ماهواره، اینترنت و ...) توسط جنبه­های نرم­افزاری آن­که شامل جهانی­شدن مربوط به محتوای مطالب ارائه شده به آن­ها ازجمله مفاهیم فرهنگی و سیاسی و اقتصادی و ... است بر آن غالب شده و اطلاعات در گردش آن را تشکیل می­دهد که این عصر را وارد مرحله جدیدی از زندگی بشر می­کند.

در واقع خطرات یا احساس خطر لزوماً از عوامل طبیعی مثل سیل و زلزله و یا حیوانات وحشی رها شده ناشی نمی­شود. بلکه ساخته عینیت رفتاری و ذهنیت بشری است(Beck, 1992 ). این فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی باعث از میان رفتن فاصله­ها شده و در کنار هم قرار گرفتن کامپیوترها و کاربران و هم­چنین مکانیزه شدن سیستم­های ارتباطی و افزایش سریع ظرفیت­های انتقال اطلاعاتی تاثیرات فرهنگی در مصرف و الگوهای خاصی از مصرف در جوامع داشته است که ارزش­های فرهنگی و اجتماعی درآن­ها را متحول ساخته که این تاثیرات فرهنگی را می­توان باعنوان­هایی چون مصرف­گرایی، نمادگرایی مصرفی، عقلانیت ابزاری، مصرف رسانه­ای، اضطراب دیجیتالی و جهان مجازی و ... مورد بررسی قرار داد، علاوه بر این تاثیرات فرهنگی در ساماندهی هزینه­ها و کنترل زمان و صرفه جویی انرژی دارای تاثیرات مثبتی نیز بوده است.

 

طرح مسئله

فناوری اطلاعات و ارتباطات به عنوان یکی از تاثیرگذارترین فناوری­های پیش روی ساکنان کره خاکی، در زمره صنعت سبز در جهت تقویت زیرساخت­های توسعه پایدار و اصلاح و تنظیم سامانه­های هدایت و کنترل نیازهای مختلف جامعه بشری شمرده شده است. این صنعت که پس از انقلاب صنعتی، ‌به عنوان موج چهارم ‌در پیشرفت و توسعه جوامع تلقی می­شود، ‌امروزه در حوزه­های مدیریتی، ‌برنامه­ریزی و ساماندهی و کنترل زیرساخت­های اقتصادی و اجتماعی و فرهنگی نقش بسزایی ایفا کرده است. استفاده از پتانسیل­های موجود در نهادهای دولتی و خصوصی در این حوزه، ‌نسبت به استفاده بهینه از قابلیت­های این فناوری در جهت کاهش تقاضاهای بی­رویه درجاهایی که صرفه جویی هوشمندانه صورت نمی­گیرد، ‌اقدام نمود. گستره کاربرد و تاثیرات اطلاعات در ابعاد مختلف زندگی امروزی و آینده جوامع بشری به یکی از مهم­ترین مباحث روز جهان مبدل شده و توجه بسیاری از کشورهای جهان را به خود معطوف کرده است. کشورهای درحال توسعه و ازجمله ایران با موانع ساختاری عمده­ای در همسویی با این تحول دوران ساز قرار دارد.

 جهان امروز جهانی است که دائماً تولیدات خلق­الساعه و فناء و نابودی­های آنی را خصوصاً در حوزه عامه فرهنگ می­پروراند جهانی است که جامعه انسانی را مواجه با دوجهان موازی نموده است. جهان اول جهان واقعی و جهان دوم جهان مجازی، جهان اول جهانی است که در آن زندگی و فعالیت اجتماعی عینی جریان دارد و جهان مجازی جهانی است که انسان را درمواجهه با واقعیت­های مجازی قرار می­دهد در جهان مجازی انسان با سرزمینی به مرز و چند فرهنگی و در عین حال بر خوردار از فضای واحد مواجه است. جهان دوم جهانی است با قاعده­های خاص و در عین حال خالی از هر نوع قانون و ضابطه عقلانی است(عاملی، ­1380­ :171).

هر نوع تغییر در اندیشه و فکر و نظام اجتماعی در الگوی مصرف نشان داده می­شود و دیگر آن­ که مصرف می­تواند الگوهای فکری و نظام­های اجتماعی مربوط به افراد را در زمان و مکان تحت تاثیر قرار دهد. از این رو اگر در الگوهای مصرف افراد تعارض و توافقی وجود داشته باشد بایستی به فرهنگ حاکم بر آن جامعه مراجعه کرد. در واقع بحث این است که افراد برای مثال مصرف کننده کالایی هستند این کالا چگونه و با چه طرز تفکری مصرف می­شود. مصرف کنندگان چگونه­اند؟ آیا برای مصرف کالا در تعارض با هم به سر می­برند یا با هم به طور ضمنی برای مصرف آن به توافق می­رسند و یا این­که وضعیت دیگری به تناسب زمان و مکان برای مصرف این کالا در بین مصرف کنندگان وجود دارد(همان). پس هرکس به تناسب اندیشه و تفکرات حاکم بر اندیشه­های ذهنی درباره مصرف کالایی تصمیم می‌گیرد که این­ها نشان ازتاثیرات جهانی شدن فناوری اطلاعات و ارتباطات برمصرف و الگوهای مصرف می‌باشد که در جوامع بروز پیدا می‌کند و می‌تواند آن­ها را در مسیری معین هدایت کند که در این صورت با نوعی فرهنگ­پذیری در مورد مصرف کالاها روبرو هستیم.

تغییر هر یک از جنبه­های فرهنگی موجب تغییر جنبه­های دیگر فرهنگ می­شود. همان­طور که پرتاب سنگ بر سطح آب راکد، رکود آب را برهم می­زند و امواج حاصل از آن تا جایی که نیروی اولیه برخورد سنگ با آب پایان نیافته پیش می­رود هر عامل تازه وارد فرهنگی نیز اثری موج مانند بر پدیده فرهنگ می­گذارد. البته با این تفاوت که هر نوآوری فقط تا جایی پیش می‌رود و گسترش می‌یابد که تغییرات یا نوآوری­های دیگر، چه خود به خود و چه عامدانه و هدف­مند در مقابل آن قرار نگرفته باشد(فاستر،­1378:­220). که در این حیطه می‌توان به ویژگی­های که از طریق این رسانه­ها در ایجاد فرهنگ مصرف و الگوهای خاص آن پیگیری کرد به طوری که مسئله مصرف رسانه­ای مطرح است نشان از انقباض زمان و مکان و نیز استقرار اقتصاد سرمایه­داری در مقیاسی جهانی دارد که موجب بروز یک بازار جهانی شده است.

در اثر شکل­گیری این بازار، لباسی که می­پوشیم موسیقی­ای که گوش می­کنیم، برنامه­ها و فیلم­های که ازتلویزیون می‌بینیم وسایت­های اینترنتی که ما به آن­ها مراجعه می‌کنیم همه و همه ما را با امرجهانی مواجه می‌سازد. لذا روز به روز از اهمیت مرزهای ملی کاسته می‌شود(استوری، ­1383: ­319).

می‌توان در این زمینه جهانی شدن فناوری­ها به مسئله اضطراب دیجیتالی (مجازی) که توسط دیوید ترند درمورد فرهنگ دیجیتالی آن را مطرح کرده است پرداخت که این مسئله ناشی ازجهانی­شدن فناوری اطلاعات و ارتباطات است که ظهور صنایع مربوط به این تکنولوژی­ها اطلاعاتی تاثیر جدی در روابط اجتماعی و بین فرهنگی و تمدنی و نظام­های سیاسی و اقتصادی ملی داشته است و به قول او تمامی اموری که مربوط به کار و نقش­های شغلی و هم­چنین کیفیت ارتباط انسان با مصرف می­گردد و همه اموری که مربوط به یادگیری و دانش است و همه اموری که مربوط به فهم سیاست و زندگی عمومی می­شود به نوعی با صنعت دیجیتالی پیوند خورده است(Trend, 2001). الگوی مصرف در حقیقت الگوی رفتار ماست، پس برای اصلاح الگوی مصرف نیاز است رفتارمان را تغییر دهیم و این تغییر رفتار را نیز براساس نیاز و دستاوردهای فناوری اطلاعات می­توان کرد و با آهنگ تغییرات جامعه نوین هماهنگ شد‌، چگونگی بهره­مندی ازاین حوزه دارای اهمیت اساسی است. سئوال اساسی تحقیق حاضر این است که آیا جهانی­شدن فناورهای اطلاعاتی و ارتباطی در شکل­دهی به فرهنگ مصرف بومی و تنوع فرهنگ مصرف و هم­چنین بهبود هزینه­های اقتصادی در ایران موثر بوده؟ به عبارت دیگر جهانی شدن فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی برفرهنگ مصرف در ایران تاثیر دارد؟ و با چه راهکارها و راهبردهای اساسی می­توان در مسیردهی مشخص بر فرهنگ مصرف در مواجه با این فناوری­ها داشت؟

 

اهمیت  واهداف  تحقیق

عصرحاضر را باید تلفیقی از ارتباطات دانست عصری که درآن بشر بیش ازگذشته­ی خود را نیازمند به داشتن اطلاعات و برقراری ارتباط برای کسب اطلاعات در مورد جهان پیرامون خود می­داند. در این هزاره جهان باتکنولوژی ارتباطات رایانه، رابطه تنگاتنگی یافته است. از یک طرف پتانسیل فناوری‌های اطلاعاتی و ارتباطاتی در جهت شتاب بخشیدن به توسعه اقتصادی و ارتقای سطح زندگی مردم و از سوی دیگر پافشاری جوامع بین‌المللی بر اهمیت بهبود دسترسی به فناوری­های مذکور (به خصوص در کشورهای در حال توسعه) قابل ملاحظه است. صنایع تکنولوژیهای اطلاعاتی و ارتباطاتی همان­طور که ذکر­شد موجب به وجود آمدن الگوهای خاصی از مصرف در جامعهی جهانی شده است که الگوهای مصرفی بومی را متحول و دگرگون ساخته که می­توان نوعی از مصرف را در این راستا برای جوامع مورد بررسی قرار داد. چگونگی شکل­گیری و هدایت این الگوهای مصرفی بر اساس فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی برای هر­ جامعهای حائز اهمیت فراوانی است. به طوری­که میان توسعه و بهبود وضع اقتصادی جوامع و الگوهای مصرف در جوامع رابطه­ی نزدیکی وجود دارد و نمی­توان اهمیت آن را در توسعه پایدار و کنترل هزینههای اضافی کشورها نادیده گرفت.

از جمله اهداف اساسی مورد نظر:

[list=1]
[*]ارائه راهکارهای درست در زمینه­ی مدیریت فرهنگ مصرف در مواجه با این فناوری­ها در ایران.
[*]توجه جامع، کامل به تمام جوانب و برنامه­ریزی­های صحیح مرتبط با جهانی شدن  فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی در ایران .
[*]لزوم اهمّیت دادن به فرهنگ بومی و زیرساخت­های موجود در استفاده از این فناوری­ها.
[*]شناخت نکته نظرهای عالمان اجتماعی درگیر در این حوزه و شناخت راهکارهای انطباق و سازگار شدن با شرایط جهانی شدن که در این حوزه بروز پیدا کرده.
[*]فراهم آوردن شرایط و محیط ­آموزشی، در جهت شناخت و استفاده درست از فناوری­های موجود.
[/list]

 

پیشینه تجربی

      لزوم توجه به روند­های جهانی شدن درمسائل­اجتماعی، سیاسی، اقتصادی و فرهنگی درتحقیقات بی­شماری مورد توجه بسیاری از محققان قرارگرفته که با عناوینی چون جهانی­شدن و ایران، جهانی شدن در کشورهای در حال توسعه، رویکردهای جهانی شدن یا اهمیت جهانی شدن و ... مورد تاکید قرار­گرفته. اما تحقیقی که با این محتوا یعنی جهانی شدن فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی در خصوص ایران باشد یافت نشد به این خاطر محدودیتی در پیشینه تجربی تحقیق وجود دارد، اما با این وجود تلاش در این بوده که­ تاحد امکان از تحقیقات میان رشته­ای مرتبط با موضوع مورد استفاده قرار گیرد.       

 

فرضیه­های تحقیق

[list=1]
[*]جهانی شدن فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی بر فرهنگ مصرف در ایران تاثیر دارد.
[*]بین جهانی شدن فناوری­های اطلاعاتی و میزان الگوهای مصرف متنوع جوامع رابطه وجود دارد.
[*]بین جهانی­شدن فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی و کنترل هزینه­های اقتصادی رابطه وجود دارد.
[*]بین جهانی­شدن فناوری­های اطلاعاتی و ارتباطی و عملکرد جوامع در مدیریت بومی این فناوری­ها رابطه وجود دارد.
[/list]

جهانی شدن

همان­طور­که واترز (Waters, 1995) اشاره کرده لغت جهانی ازچهارصد سال پیش تاکنون مورداستفاده محققان با دیدگاه­های متفاوت بوده است. اگر چه  لفظ جهانی­شدن از حدود 1960 استفاده شده است. فرهنگ لغات وبستر در سال 1961 نخستین لغت­نامه­ای است که در­ آن لفظ جهانی شدن را تعریف کرده است. اما مفهوم جهانی­شدن از نیمه دهه 1980 به مثابه یک بحث علمی جدی مورد توجه و مطالعه محققان قرار گرفته است(Robertson, 1992 ). واترز در تعریف جهانی­شدن می­نویسد: ­«جهانی شدن فرآیندی اجتماعی است که منجر به ضعیف شدن قید­ها و مرزهای جغرافیایی و اجتماعی و قرار دادهای فرهنگی می­شود به حیثی که مردم نسبت به این ضعیف شدن مرزهای آگاهی بیشتری پیدا می­کنند».

محوشدن مرزهای جدا کننده جهان و حرکت تدریجی جهان به ‌سوی نوعی همگنی یا همگونگی، بیشتر درعرصه‌های اقتصادی، سیاسی، اجتماعی وفرهنگی که در واقع می‌توان آن‌را نوعی حرکت ازکثرت به وحدت دانست، جهانی‌شدن گفته می‌شود(شجاعی زنده، ­1382: ­30).

دیلنتی معتقد است که جهانی­ شدن اشاره به روند انتقال فضا دارد که از پیامدهای دوره مدرنیته محسوب می­شود. مفهومی است که به منظور توجیه دگرگونی بنیادی ارزش­های اجتماعی و تغییرات سیاسی و فرهنگی به کار می­رود. جهانی ­شدن ترکیبی از جریان­های مختلف از قبیل تعامل فضایی فعالیت­های اقتصادی، حرکت­سرمایه، مهاجرت، افزایش توسعه فنی و نیز تغییر در­ الگوهای ارزشی و هنجاری بخش­های مختلف مردم جهان می­‌باشد. جهانی­شدن فرایندی از انتقال تکنولوژی، تجارت، جا به جایی رو به توسعه، و توجه به کنترل­های اقتصادی و نیز کاهش نقش مداخله­گرانه دولت در سطح دولت­های ملی را شامل می­شود(Sassen, 1990­). به طور­کلی جهانی ­شدن به معنای جهان­گیر شدن مقوله­های مادی و معنوی است که درقلمروهای سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی معنای متفاوتی پیدا می­کند. اگر­چه جهانی ­شدن در عالم نظریه­های فلسفی و اجتماعی و تاریخ کهنی دارد که مباحث آن در جهان شهرهای افلاطون و مدینه فاضله فارابی نیز می­توان پی گرفت جهانی شدن در مفهوم جدید محصول ظهور صنعت ارتباط جهانی است که منعکس کننده ارتباطات همزمان جهانی است.

 

چهارچوب نظری

عصرتکنولوژی اطلاعاتی و ارتباطی مجموع وسیع ومتنوعی از فناوری­هاست که برای برقراری ارتباط بین انسان­ها و نیز تولید، انتشار، نگهداری و بازیابی اطلاعات به کار می­رود. این تکنولوژی ترکیبی از سخت افزار و نرم افزار رسانه­ها و حتی سیستم­های پخش و توزیع اطلاعات و محتوا را شامل می­شود((Unesco, 1999. تکنولوژی­های فوق با رواج دستگاهایی نظیرتلویزیون، رادیو، کامپیوتر شخصی­، تلفن­، ماهواره­های ارتباطی و مخابراتی و اینترنت را شامل می­شود که با ترکیب این­ها با هم در عصر کنونی به دیجیتالیزه شدن این تکنو­لوژی­ها انجامیده است. صنایع­، بازار­های جهانی سخت ­افزاری و نرم افزاری در سایه تغییر سیاست­های خود به گسترش جغرافیایی محصولات خود دست می­زنند با اتصال دستگاهای ارسال و دریافت به یکدیگر، جوامع را به شبکه­هایی فرامرزی و درهم تنیده از تولید ­کنندگان، توزیع ­کنندگان و مصرف ­کنندگان اطلاعات و خدمات و محتوای ارتباطی تبدیل می­کنند.

ظهور تکنولوژی پیشرفته­ی ارتباطات نقش اصلی را در به وجود آوردن جامعه شبکه­ای جهانی داشته است گویی یکی از نتایج مهم شبکه­ای شدن ارتباطات اجتماعی در مقیاس محلی و جهانی تحول مفهوم زمان و مکان است. بر این اساس مهم نیست که یک فرد در کجا زندگی می­کند کل جامعه انسانی در حیطه قلمرو صنعت جهانی ارتباطات می­باشد(عاملی، ­1380:­ 171).

در این راستا نظریه­پردازیه­های اجتماعی متنوعی در خصوص اشاعه­ی مصرف­رسانه­ا­ی توسط این تکنولوژی­ها در جهت منافع گروه یا شبکه خاصی ارائه شده است. در نظریه­پردازی­ها و سناریو سازی­های دانشگاهی و علمی نیز حضوری تاثیرگذار دارد. همانند هر نوآوری بنیادین فنی و فکری دیگر در طول تاریخ بشر نگرش­های جاری به این تکنولوژی­ها را می­توان بر روی طیفی قرارداد که ازخوش­بینی، واقع­گرایی تا بدبینی در نوسان است(منتظرقائم، 1381:­ 19).

برخی از نظریه­پردازان این تکنولوژی­ها را عامل ایجاد یک یوتوپیایی دیجیتالی می­دانند که درآن تمام انواع سرکوب استعدادهای انسانی از بین می­رود و آزادی­ خواهی مجازی به تقویت دموکراسی واقعی (مشارکتی و مستقیم­) منجر می­شود(Becker, and Slaton, 2000). در سوی دیگر برخی بر این باورند که این تکنولوژی­ها امکان نظارت و کنترل صاحبان قدرت بر اعمال و حتی افکار و باورهای مردم را افزایش داده و کابوس جامعه وحشت دیستوپیایی را در قالب کامل­ترین نظام تمامیت­خواه متجلی می­کند(همان). در این راستا اشاره به برخی نظریه­پردازان کلاسیک و معاصر ضرورت اساسی دارد تا شناختی جامع نسبت به روندهای گسترشی و افزایشی استفاده از این فناوری­ها را مورد توجه قرار دهیم:

"مک‌لوهان" در مورد نقش رسانه‌ها و وسایل­ارتباطی در جهانی‌شدن، معتقد است که ارتباطات الکترونیک، جهان را هم چون یک رشته اعصاب به ‌هم پیوند داده است. وی بر آن است که پیشرفت وسایل ­ارتباطی به انفجار اطلاعات انجامیده و مدارهای الکتریکی نظام مکان و زمان را در هم نوردیده‌ و امور مربوط به سایر افراد بشر را به‌ طور مستمر و همزمان در پیش دیدگاه ما قرار داده است. این پدیده، گفت‌ و گو در مقیاس‌ جهانی را ممکن کرده و به ‌تدریج فواصل فرهنگی موجود را رفع می‌کند. عبارت معروف وی "دهکده­جهانی" این ایده را به ذهن می­رساند که رسانه­های جمعی از طریق تأثیرات فرهنگی فراگیرشان جهان را به اندازه­ی یک دهکده تقلیل داده­اند. محیطی که می­توان آن را یک  "دهکده­ی­ جهانی­" ­نام­گذاری کرد. یک دهکده­ی بزرگ جهانی که خصوصّیات قبیله­ای را در مقیاسی وسیع­تر محفوظ می­دارد(رشیدپور، 1352: ­25).

مک­لوهان با مقایسۀ دهکد­ه­ی فرضی خود با دهکده­ی سنتی می­گفت «همان­گونه که در این دهکده­ی سنتی، روابط انسان­ها بیشتر حالت بین فردی دارد، در دهکده­ی­ جهانی نیز با وجود رسانه­های جدید، روابط بین انسان­ها در همه جا حالت رابطه­ای بین فردی خواهد یافت و در حد روابط افراد یک دهکده­ی ­کوچک خواهد بود»(­مک­لوهان، 1377: ­298­).

امانوئل­کاستلز تعریف جامعی از تکنولوژی­ارتباطی و اطلاعاتی ارائه داده­ است «تکنولوژی ارتباطی و اطلاعاتی، مجموعه­های، همگرا از تکنولوژی­ها در میکرو الکترونیک­ها، کامپیوتینگ (شامل ماشین­ها و نرم افزارها) ارتباطات راه­ دور،­ مخابره و پخش و الکترونیک­های نوری هستند­­. تکنولوژی­های ارتباطی و اطلاعاتی جدید از دو بخش تکنولوژی­ارتباطی ­(اعم از جدید و قدیمی مثل تلفن، فکس، تکنولوژی­های پخش، ماهواره، تلویزیون­کابلی، کابل­های نوری پهن باند و غیره) و تکنولوژی­های اطلاعاتی ­(کامپیوترها، نرم افزارها و ...) تشکیل شده است. هم­چنین کاستلز ویژگی‌های عصر اطلاعات‏گرایی و وضعیت جوامع، مناسبات وتولید روابط انسانی را در این عصر با چندین رویکرد زیر بررسی می­کند: اطلاعات‏گرایی، جوامع­اطلاعاتی، اقتصاد­اطلاعاتی، اقتصاد­جهانی، کار در اقتصاد ­اطلاعاتی، اشتغال­در اقتصاد ­اطلاعاتی، مکان در عصر ­اطلاعات‏گرایی و زمان در عصر ­اطلاعات‏گرایی.

"دانیل­بل" جامعه‏شناس امریکایی، از جمله کسانی است که با ارائه نظریه­­ی "فرا صنعت‏گرایی"­ نوع جدیدی از جوامع جدید یعنی ­"جامعه ­اطلاعاتی"­ را پیش‏بینی کرده است. او که در اواخر دهه 1950 اصطلاح "پسا­ صنعت‏گرایی" را ابداع کرد، طی دو دهه بعدی، واژه‏های­"اطلاعات"­ و­ "آگاهی"­ را به‌ عنوان پیشوند به اصطلاح "پسا صنعتی" افزود تا با مطرح کردن­"جامعه پسا صنعتی"­ همواره بر نقش اصلی اطلاعات و آگاهی تأکید کرده باشد. طبق این دیدگاه، فرا­ صنعت‏گرایی، ساختارهای ­اجتماعی اصلی در ایالات متحده، اروپای غربی، ژاپن و روسیه طی قرن بیست و یکم را تشکیل می‏دهد. بل جامعه فرا صنعتی را یک جامعه اطلاعاتی قلمداد می‏کند. در جامعه ماقبل­صنعتی، زندگی ­"بازی با طبیعت"­ است؛ یعنی افراد با نیروی عضلانی غیر ماهر کار می‏کنند. در عصر صنعتی، آن­جا که ماشین حاکم است، به شکلی تکنیکی و معقول زندگی "بازی با مصنوعات" است. بر عکس این دوره، زندگی در یک جامعه فرا صنعتی که بر خدمات نهاده شده ­"بازی میان اشخاص"­ است. در این ­جا آن­چه به حساب می‏آید، نیروی عضلانی غیرماهر یا انرژی نیست، بلکه اطلاعات است. جامعه­ اطلاعاتی را به هر نامی‏که بنامیم (پسا صنعتی، پسا­ مدرنیسم و ­...) با تأیید نظر دانــیل بل پایه آن را خلاقیت، نوآوری و کارآفریــنی تشکیل می‏دهد و رایانه‏ها تأثیر زیادی در پیشرفت‏های آینده خواهند داشت. ­همگرایی و پیوند رایانه‏ها و مخابرات در تمام ارکان زندگی و در تمام زوایای حیات ­اجتماعی و در ابعاد جهانی وسعت می‏یابد و به کارگیری تجارت ­الکترونیک، دولت ­الکترونیک، آموزش­مجازی و بانکداری ­الکترونیکی از علائم جوامع اطلاعاتی است­(Samiullah & Srinivasa, 2002).

آنتونی­گیدنز در کتاب خود به نام «دولت – ملت و خشونت» به دو جنبه وابسته به مدرنیته که به وسیله اندیشمندان کلاسیک به بازی گرفته نشده­اند تاکید می‌کند: 1. ­اهمیت نظارت گسترده در پیدایش مدرنیته؛ 2. تاثیر خشونت، جنگ و دولت- ملــت در تـوسعه دنیای معاصر( Giddens, 1985­). گیدنز معتقد است که گام نهادن در عرصه نظارت برامور مردم، نباید موجب تعجب ما شود­ از سرشماری گرفته تا رسیدگی به صورت هزینه­ها، ازصورت حساب بانکی گرفته تا مدارک درسی همگی در جهت همکاری با سازمان­های اجتماعی رشدیافته است(Giddens, 1990).

"دانیل‏لرنر" را می‏توان راهگشای بررسی نقش ارتباطات در توسعه دانست. انتشار کتاب ­"گذر از جامعه­ی سنتی، نوسازی خاورمیانه"­ در سال 1958 را می‏توان آغاز بررسی‏های توسعه به حساب آورد. دیدگاه لرنر از دو جنبه با اهمیت و قابل بررسی است: نخست آن­که این نظریه از جامع‏ترین نظریه‏های ارتباطی توسعه محسوب می‏شود و دیگر آن­که تقریباً بر همه کسانی که پس از لرنر، به کار در این زمینه پرداخته‏اند، تأثیرگذاشته و بسیاری از پیش­فرض‌های آن­ها را شکل داده است. پژوهش لرنر، اولین تلاش برای فرمولی کردن الگوی جهانی نوسازی است که ازطریق یک پژوهش میدانی درشش کشور خاورمیانه مورد محک قرار گرفت. لرنر در این پژوهش، به‌ دنبال شیوه‏ای است که جوامع با استفاده از آن، به مرحله­ گذار و سپس به نوگرایی می‏رسند.­ «الگوی علیتی لرنر، برتوالی تحول­های نهادی استواراست، تحول­های که به رشد خود توان و نوگرایی منجر می‏شود: شهرنشینی، سوادآموزی، گسترش رسانه‏های جمعی، درآمد­ سرانه بیشتر و مشارکت سیاسی. بر این اساس، هرجا شهرنشینی افزایش یافته، به رشد سوادآموزی منجر شده و رشد سوادآموزی باعث شده تا مردم از رسانه‏ها بیشتر استفاده کنند و هرگاه مردم بیشتر از همیشه تحت پوشش رسانه‏ها قرار گرفته‏اند، مشارکت­اقتصادی ­(درآمد سرانه)­ و مشارکت سیاسی (رأی دادن) اوج گرفته است»­(همان).

"هربرت شیلر" از جمله اندیشمندانی است که ضمن پذیرفتن اهمیت فزاینده اطلاعات ­(انفجار اطلاعات) به عنوان جنبه پر اهمیت زندگی معاصر، به‌ عنوان یکی ازمنتقدان جامعه اطلاعاتی، معتقد است اطلاعات و ارتباطات، عناصر بنیادی نظام سرمایه‏داری را تشکیل می‏دهد. دیدگاه او از سه مشخصه کلیدی برخوردار است:

تأکید بر پشتوانه‏های ساختاری­اطلاعات: یعنی به جای توجه به مطالب و محتوای رسانه‏ها، جنبه‏های ساختاری رسانه مورد توجه قرارمی‏گیرد، مانندجنبه‏های اقتصادی شامل مالکیت ومنابع درآمد از آگهی‏های بازرگانی و مخاطبان است که تولیدات را مصرف می‏کنند. به زعم وی، این عناصر ساختاری، مانعی جدی بر سر راه تولید آزادانه مطالب و برنامه‏های رسانه‏ای­اند.

رهیافت‌های ­"اقتصاد سیاسی": این رهیافت‌ها به تحلیل‏های نظام‏مند ارتباطات و اطلاعات منجر می‏شود. یعنی باید نحوه عملیات نظام سرمایه‏داری برای تعیین اهمیت قلمرو اطلاعات، مورد تحلیل قرار گیرد؛ مانند این­که به یک ایستگاه تلویزیون کابلی به عنوان یک ­نظام­اجتماعی­- ­اقتصادی توجه می‏شود.

تأکید بر تاریخ و دوره‏ای بودن روندها و پیشرفت‏ها: نقطه آغازین برای شیلر آن است که در سرمایه‏داری کنونی، اطلاعات و ارتباطات اهمیتی فراوان دارند.

"آرمان ماتلار"­ یکی از منتقدان موضوع جوامع ­اطلاعاتی به شمار می‏رود. او معتقد است که مطرح شدن جوامع اطلاعاتی، همان بازتولید دوره‏ای سیاست‏های استعماری و امپریالیستی گذشته برای کنترل و اعمال هژمونی بر هنجارها و نظام‏های ارتباطی در سطح جهان است. ماتلار اعتقاد دارد فعالیت‌های کشورهای پیشرفته در طراحی نرم ‏افزاری و سخت‏ افزاری بزرگ­راه‌های اطلاعاتی، جهانی سازی و تدارک دیدن انواع کنفرانس‌های بین‏المللی در مورد جامعه اطلاعاتی، همگی برای رهبری و هدایت کنسرت جهانی در مورد صنایع بزرگ دیداری و شنیداری، تله ­ماتیک و تکنولوژی‏های اطلاعاتی و ارتباطی است(آقاجانی، ­1375­: ­75).

شون ­مک براید: این نظام‌ها، ابتدا از طریق الکتریکی کردن اطلاعات، یک ­دست شده و سپس با پیشرفت‌های روزافزون تکنولوژی‌ها از راه دیجیتالی کردن آن­ها توانسته است بر عوامل فضا، زمان و مکان غلبه کند. به­ دنبالِ این فرایند،­ اطلاعات به عنوان نماد و دست­مایه توسعه همه جانبه وپایدار جوامع ­مدرن شناخته شده و دیگر بدون دسترسی به آن هیچ ‌گونه تحول چشمگیری قابل پیش‌بینی و میسر نیست.

از نظر­ ویلیام ملودی «اولین ویژگی جامعه­ اطلاعاتی، تلاش در جهت دست­یابی به تصویری عام از تکنولوژی‌‌های ارتباطی در تمام سطوح اجتماعی است. برخلاف دوران گذشته که اطلاعات تکنولوژیکی در اختیار متخصصان و صاحب‌نظران فن و صنایع قرار داشت و مشروعیت آن نیز به تأیید و تصدیق آن­ها مرتبط بود، در جامعه جدید، اطلاعات تکنولوژیست‌ها، علمای ­اجتماعی و مردم معمولی نیز مرتبط با تکنولوژی‌ اطلاعاتی قرار گرفته‌ و بخشی از زندگی روزمره آنان شده است».