کالیبراسیون چیست؟

[حسین شفائی نژاد]

در استاندارد ملی ایران کالیبراسیون این چنین تعریف شده :
کالیبراسیون عبارت است از مقایسه یک دستگاه اندازه گیری با یک استاندارد و تعیین میزان خطای این وسیله نسبت به آن و در صورت لزوم تنظیم دستگاه در مقایسه با  استانداردهای مربوطه .

به زبان ساده کالیبراسیون اندازه گیری و صحت وسیله اندازه گیری در مطابقت با مرجع تایید شده می باشد. با توجه به اینکه دستیابی به کیفیت برتر و انجام آزمایش های دقیق از طریق انجام آزمون ها و اندازه گیری های مطمئن صورت می گیرد لذا انجام فرایند کالیبراسیون در تجهیزات پزشکی و آزمایشگاهی اهمیت ویژه ای پیدا می کند.

گرچه به گمان برخی فرایند کالیبراسیون منجر به صرف هزینه و زمان می گردد اما باید توجه داشت که عدم قطعیت اندازه گیری، سبب تشخیص نادرست می شود .
کالیبراسیون معمولا با اهداف زیر انجام میشود :
برای استقرار قابلیت ردیابی دستگاه به استانداردهای مرجع

اطمینان از درستی مقادیر خوانده شده از دستگاه اندازه گیر

زمان کالیبراسیون :

عوامل زیادی در حداقل زمان فواصل اندازه گیری موثر هستند .

1 : نوع وسیله
2 : پیشنهاد وتوصیه کارخانه سازنده
3 : روند داده های بدست آمده از روی سوابق کالیبراسیون قبلی
4 : سوابق تعمیر و نگهداری دستگاه
5 : طول زمان استفاده و تعداد دفعات استفاده
6 : مدت زمان عمر دستگاه
7 : تغییر شرایط محیطی مانند ( رطوبت . ارتعاشات و ... )

فنون کالیبراسیون :
به طور کلی کالیبراسیون به سه روش قابل اجرا است :
روش اول: به دست آوردن خطا و ثبت نتایج حاصله است .
 روش دوم: روش اول را دربرگرفته و تنظیم ،تعمیر یا حذف خطای ایجاد شده را در بر می گیرد.  
روش سوم: علاوه بر پوشش روش اول و دوم ،نتایج حاصله با استاندارد و دستورالعمل مربوطه مقایسه و وضعیت دستگاه نیز از جهت قبول یا رد آن مشخص می شود .

مکان کالیبراسیون :
مکان کالیبراسیون می تواند در محل آزمایشگاه شرکت کالیبراسیون باشد و یا در محل استفاده دستگاه . بهتر است دستگاه در محل استفاده کالیبره گردد تا مواردی مانند تغییر شرایط محیطی یا آسیب دستگاه در حمل و نقل در صحت کالیبراسیون نقشی نداشته باشند
برچسب گذاری: دستگاه کالیبره شده باید از دستگاه کالیبره نشده مشخص باشد تا اشتباه سهوی دقت آزمایش را زیز سوال نبرد. به این منظور معمولا روی دستگاه کالیبره شده یک برچسب نصب میگردد که روی آن نام و کد شناسایی دستگاه، تاریخ کالیبراسیون، تاریخ انجام کالیبراسیون بعدی، محدودیت های کاربرد و استفاده از دستگاه درج می شود.
همچنین همزمان با این مرحله برگه سوابق کالیبراسیون نیز صادر می گرددکه در آن مواردی مانند : اطلاعات شناسایی دقیق ابزار(نام،کد،سریال)،نام مسئول و محل نگهداری،تاریخ کالبراسیون،تاریخ کالیبراسیون بعدی،حدود خطای قابل قبول، نتیجه کالیبراسیون در قالب مقادیر خوانده شده پیش از تنظیم و پس از تنظیم برای هریک از پارامترهای مورد کالیبراسیون، شماره سریال استانداردهایی که برای کالیبره کردن ابزار به کار رفته اند، شرایط محیطی در حین کالیبراسیون، نام شخصی که عمل کالیبراسیون را انجام داده است، جزئیات هر گونه محدودیت استفاده، جزئیات تمامی تنظیمات ، خدمات ، تعمیرات و تغییراتی که انجام شده است درج       می گردد .

دستگاه کالیبراتور :

دستگاه کالیبراتور، جهت کالیبره کردن دقیق دستگاه های اندازه گیری استفاده می شوند. این دستگاه ، قابلیت شبیه سازی ورودی های تجهیزات اندازه گیری را داراست. طبقه بندی دستگاههای کالیبراتور به صورت زیر می باشد:
   1)  دستگاه کالیبراتور تست کلید    
   2) دستگاه کالیبراتور تست برقگیر
   3) دستگاه کالیبراتور میتر میکرو اهم   
   4) دستگاه کالیبراتور تستر عایقی
دستگاه کالیبراتور تسترعایقی، شامل تعدادی از مقاومت های دقیق متصل به پنل و یا کنتاکت هاست که مقدار موردنظر مقاومت را می توان با استفاده از تنظیم سوئیچ ها و یا قطع plug ها ایجاد نمود .

چند نمونه از دستگاه های مورد استفاده در آزمایشگاه های کالیبراسیون :  

1 : VEBKO

2: SVERKER 760
3: Multiamp
4: calibrator
5: osiloskop        
6: fereja 300
7:omicron
8: LCR metr
9: function generator