+- تالار گفتگوی کیش تک/ kishtech forum (http://forum.kishtech.ir)
+-- انجمن: پردیس فناوری کیش (http://forum.kishtech.ir/forumdisplay.php?fid=1)
+--- انجمن: فناوری اطلاعات و ارتباطات (http://forum.kishtech.ir/forumdisplay.php?fid=6)
+---- انجمن: سایر موضوعات (http://forum.kishtech.ir/forumdisplay.php?fid=35)
+---- موضوع: نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در بحران های طبیعی (/showthread.php?tid=53174)
نقش فناوری اطلاعات و ارتباطات در بحران های طبیعی - AliEtemadi - 11-05-2021
پردیس فناوری کیش_طرح مشاوره متخصصین صنعت و مدیریت_گروه فناوری اطلاعات و ارتباطات
با توجه به رشد روز افزون بحران های طبیعی،اجتماعی،سیاسی، و اقتصادس ناشی از مسا ئ ل جوی و زیست محیطی یا چالش ها سیاسی دولتها و بحران های مالی جهانی می باشد و از سوی دیگر رشد روز افزون امکانات و سرمایه های انسانی می طلبد که برای مدیریت بحران ها و حفظ سرمایه های انسانی و اجتماعی از روش های نوین مدیریت بهره مند شویم.
با توسعه فناوری اطلاعات و ارتباطات که رویکردهای جدیدی را در بحث مدیریت باز کرده است و تاثیر شگرفی را در حوزهی مدیریت گذاشته است در این مقاله سعی شده است با توجه به مطالعات قبلی , روشهای جدید بهمراه نمونه اریه داده و در پایان پیشنهاداتی را برای دست اندرکاران مدیریت بحران کشورطرح نماید. ICT های عملی از کاربرد
کلمات کلیدی:فناوری اطلاعات و ارتباطات،سیستم های اطلاعاتی،سیستم اطلاعات جغرافیایی،سیستمهای خبره،مدیریت بحران،بحران
مقدمه:
بروز حوادث شغلی، حوادث غیرمترقبه و بلایای طبیعی، حوادث سیاسی و اجتماعی و حوادث اقتصادی در تمام کشورهای جهان همراه با صدمات انسانی و خسارت های مالی فراوان است اما در کشورهای توسعه نیافته و یا در حال توسعه مانند کشور ما این موضوع از جنبه های مختلف حائز اهمیت میباشد. از لحاظ حوادث طبیعی ایران در شمار 10 کشور اول حادثه خیز جهان است و از لحاظ موقعیت سیاسی استراتژی، ایران در منطقه حساسی واقع شده است که بحرانهای فراوانی را داشته است و از لحاظ اقتصادی هم باتوجه به فضای رقابتی شدید اقتصادی دنیا و همچنین تحریم های اقتصادی، کشور ما از نظر مدیریت بحران نیازمند مطالعات و تلاش های عملی و اجرایی فراوانی است که باید از کلیه ابزارهای جدید و استانداردهای بین المللی در مدیریت بحران مدد جست که در این تحقیق سعی شده است به برخی از این ابزارها و استانداردها خصوصاً ابزار مناسب ارتباطات و فناوری اطلاعات بپردازد.
تعریف بحران :
«بحران به حوادثی اطلاق میشود که در اثر رخداد و عملکردهای طبیعی و انسانی بطور ناگهانی بوجود می آید و سختی و مشکلاتی را به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل میکند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری، فوری و فوق العاده دارد »
از بحران تعاریف مختلفی شده است که در این مقاله به برخی از آنها اشاره میشود :
[font=Verdana, SunSans-Regular, sans-serif]لاری اسمیت رئیس موسسه بحران مستقر در کنتاکی تعریفی نه چندان دقیق ارائه کرده است:
[/font]
«یک اغتشاش عمده از سازمان که دارای پوشش خبری گستردهای بشود، کنجکاوی مردم درباره این موضوع بر فعالیت های عادی اثر خواهد گذاشت و نیز میتواند اثر سیاسی، قانونی، مالی و دولتی بر سازمان بگذارد.
به معنی تصمیم عاجل می آید . بحران یعنی یک آشفتگی یا پریشانی و یا اختلال فیزیکی Krisis بحران از ریشه یونانی
و روانی ناگهانی و شدید که روند و سیر شرایط عادی را به هم میریزد .
« بحران یعنی خروج از تعادل که اگر به آن توجهی نشود منجر به خروج از عدالت میشود »
انواع بحران:
بحران ها انواع مختلفی دارند، از نظر اهمیت، بحران ها را میتوان به صورت زیر طبقه بندی نمود:
1- بحرانهای ناشی از حوادث و سوانح طبیعی
فجایع طبیعی مثل زمین لرزه، گردباد، آتشفشان و غیره که اغلب اجتناب ناپذیر هستند.
2-بحرانهای غیرطبیعی
بحران هایی هستند که بر اثر عوامل غیرطبیعی ایجاد میشوند که خود به انواع مختلفی تقسیم بندی میشوند.
الف- بحرانهای اجتماعی و فرهنگی مثل مهاجرت های بی رویه ، آشوب های اجتماعی، خشونت در محیط کار، اعتیاد و فساد مالی
ب- بحرانهای اقتصادی، مالی که در اثر اختلال در نظام های مالی، کاهش ارزش پول، کاهش ارزش سهام در بورس، اختلال و ورشکستگی، عدم تحقق درآمدها، افزایش غیرمترقبه هزینه ها و ... بوجود می آید .
ج- بحران های امنیتی مثل خرابکاری، بمب گذاری ، آدم ربایی، گروگان گیری ، قاچاق مواد مخدر، جاسوسی و تروریسم میباشد .
د- بحران های اطلاعاتی: بحران هایی هستند که در اثر اختلال در طراحی، تجهیزات و کارکرد نظام های حفاظتی، اطلاعاتی، امنیتی و رایانه ای در سازمان ها و جوامع رخ میدهد و موجب آشفتگی میشود از قبیل تقلب و دسترسی غیرمجاز، استراق سمع در خطوط مخابراتی و اطلاعاتی، افشای غیرمجاز اطلاعات، ناکارآمدی سخت افزارها و نرم افزارها، مفقود شدن داده ها و عدم تبادل و انتقال اطلاعات.
ه- بحران های زیست محیطی مثل آلودگی هوا، انفجارهای هسته ای ، از بین رفتن منابع طبیعی، از بین رفتن دریاچه ها و آلوده سازی منابع حیاتی
[font=Verdana, SunSans-Regular, sans-serif]و- بحران های انسانی که در اثر اختلال در کارکرد منابع انسانی رخ میدهد و موجب آشفتگی اساسی میشود .[/font]
مدیریت بحران:
تعریف مدیریت بحران: «فرآیند برنامه ریزی مقامات مسئول است که با مشاهده و تجزیه و تحلیل به صورت یکپارچه، جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود تلاش میکند از بحران ها پیشگیری کنند و یا در صورت بروز آنها در جهت کاهش آثار، آمادگی لازم، امداد رسانی سریع و بهبود اوضاع تا رسیدن به سطح وضعیت عادی تلاش کنند .
و یا در صنعت آمادگی در برابر وضعیتهای اضطراری و مخاطره آمیز که نیاز به مدیریت خاص تمرکز یافتهای بنام مدیریت بحران دارد که جهت تهیه و تدوین اهداف، سیاست ها ، خطمشی ها ، راهبردها و راهکارهای اجرایی با شرایط موجود در هر واحد صنعتی مطابقت داشته باشد»
ریمون آرون محقق فرانسوی در این رابطه میگوید «هنوز بدقت ثابت نشده است که وضعیتهای بحرانی جملگی شبیه هم هستند. ممکن است هر بحرانی در نوع خود بی همتا باشد یا اگر ترجیح میدهید هر بحرانی داستان ویژه خود را دارد.
عدم تشابهات بنیادین بحران ها , مدیریت بحران را بسیار مشکل و منحصر بفرد مطرح میکند که بایستی به صورت مجزا مورد مطالعه قرار گرفته و راههای مبارزه با آن بررسی شود.
مدیریت بحران در واقع به مجموعهای از مهارت ها و یا فرایند تحقیق گفته میشود که در هنگام وقوع مخاطرات غیر متعارف و یا وضعیت مشکل بکار گرفته میشوند .
به عبارت دیگر مدیریت بحران به مجموعه طرح ها و روش های پیشرفته و خاصی گفته میشود که جهت پیشگیری و مهار بحران ها مورد استفاده قرار میگیرند.
بطور خلاصه اهداف مدیریت بحران عبارتند از:
الف- پیشبینی بحران ها و مخاطرات
ب- پیشگیری بحران
ج- مهار بحران
د- بازگرداندن شرایط به وضعیت عادی
استانداردهای بین المللی و مدیریت بحران :
در سازمانهای جهانی مرتبط مدیریت بحران , استانداردهایی را تدوین نموده اند که به برخی از آنان در ذیل اشاره میشود:
HSE- MS 1-سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست
: آمادگی و واکنش در وضعیت های اضطراری ISO 14001/4-4-7 2-استاندارد
: آمادگی و واکنش در وضعیت های اضطراری OHSAS 18001/4-4-7 3-استاندارد
: طرح های شرایط اضطراری یا بلایای طبیعی AS 4804/4-4-7 4-استاندارد
تاثیر فناوری اطلاعات و ارتباطات در مدیریت بحران:
برای اینکه مدیران و متخصصان مدیریت بحران بتوانند اهداف فوق را محقق نمایند قبل از هر چیز نیازمند یک سری چک لیست ها ، ابزارها و امکانات متنوع هستند که حیاتی ترین آنها دسترسی به اطلاعات و سیستم های اطلاعاتی و ارتباطی پایدار، بهروز، جامع، دقیق و یکپارچه هستند که بتوانند بلادرنگ و به موقع در تمام مراحل مدیریت بحران از آنها بهره مند شوند که در سطور بعدی به معرفی و اهمیت نقش های برخی از آنها اشاره میشود.
-سیستمهای اطلاعاتی
رشد روزافزون رایانه و فناوری های ارتباطی بطور قابل توجهی پتانسیل خروجی های پژوهشی را افزایش داده است. تلفیق محاسبات ابزارگرا و سامانه های ارتباطی مناسب ترین رهیافت تقویت همکاری دانشی است که خود نیازمند زیرساخت اطلاعاتی مناسب میباشد.
سیستم های اطلاعاتی به مجموعه های از سخت افزارها ، نرم افزارها و تکنولوژی های وابسته و منابع مختلف اطلاق میشود که با یکدیگر متشکل، سازماندهی و یکپارچه شده، و زمینه جمع آوری ، ذخیره سازی ، پردازش، تولید و تبادل اطلاعات را به صورت مکانیزه فراهم می نمایند و محصول نهایی این سیستم ها اطلاعات و دانش لازم جهت برنامه ریزی و مدیریت می باشد .
) DSS سیستمهای اطلاعاتی از نظر کاربرد ماهیت های مختلفی دارند بعضی از این سیستم ها پشتیبان تصمیم هستند [1](
)و تعدادی دیگر پشتیبان PSS) ها در پردازش اطلاعات نقش دارند[2] IS )،تعدادی از OSS) و بعضی پشتیبان عملیات
)هستند. CSS ارتباطات[3](
[font=Verdana, SunSans-Regular, sans-serif]سیستم های اطلاعاتی کاربردی ,که در یک مدیریت بحران نقش مهمی را ایفا میکنند عبارتند از:
[/font]
[4] که خود دارای انواع گوناگونی هستند همچون سیستم اطلاعات اجرایی (MIS الف: سیستم های اطلاعات مدیریتی (
[7]-سیستم های (DSS) [6] – سیستم اطلاعات پشتیبان تصمیم (SIS) سیستم های اطلاعات استراتژیک - ) EIS [5](
[9] (TPS) سیستمهای پردازش تبادلات - (ES) خبره
که عمدتاً اطلاعات جغرافیایی را به صورت کمی و گرافیکی ذخیره سازی (GIS) ب- سیستم های اطلاعات جغرافیایی
نموده و امکان بازیابی آنها را به صورت اتوماتیک در اسرع وقت فراهم میکند اطلاعاتی همچون نقشه ها ، مختصات جغرافیایی منابع طبیعی، تاسیسات مختلف شهری و زیرزمینی مثل شبکه های آب، برق، مخابرات، جاده ها و غیره
[10]:این سیستم ها کلیه داده های اسنادی و اداری را به صورت بانک های (DIS) ج- سیستم های اطلاعات اسنادی
اطلاعات منسجم و یکپارچه سازماندهی و ذخیره سازی نموده تا در موقع لزوم در اختیار قرار دهند.
اطلاعاتی همچون بخشنامه ها ، مکاتبات اداری، بایگانی، قوانین، قراردادها، گزارش ها ، آئین نامه ها ، اسناد علمی، نتایج تحقیقات و غیره را شامل میشوند.
[11]:در هنگام مدیریت بحران مهم ترین عامل که موفقیت اجزای طرح های (CIS) د- سیستمهای اطلاعات ارتباطی
عملیاتی را تضمین می کند ارتباطات صحیح، مشارکت، هماهنگی و یکپارچگی کلیه عناصری است که به نحوی از انحاء در سرنوشت بحران نقش دارند.
دراطلاع رسانی،بسیج و عوامل مخصوصا مردم،جنگ های اطلاعاتی،پیشگیری از اطلاعات و ایجاد محیط های ها CIS
آرام و جوی آرام کاربرد بسیار گسترده و مهمی دارند.
[font=Verdana, SunSans-Regular, sans-serif]امروزه بانکهای اطلاعاتی بسیار پیشرفته و توانمند با استفاده از ابزارهایی همچون هوش مصنوعی، داده کاوی، سیستمهای خبره و غیره که به برخی از آنها در فوق اشاره شد قادرند که ضمن ذخیره سازی حجم عظیمی از اطلاعات آنها را طبقهبندی و پردازش نمایند و بوسیله آنها کلیه علائم، نشانهها، خصوصیات و تبعات مجموعه گستردهای از حوادث و رویدادهای مختلف را به صورت گزارشات جامع، دقیق و تفکیک شده طبقه بندی و ذخیرهسازی نموده و در کمترین زمان از راه دور و نزدیک در اختیار مدیران قرار می دهند مانند بانک اطلاعاتی مرکز زلزله شناسی ژاپن.[/font]
[font=Verdana, SunSans-Regular, sans-serif][font=Verdana, SunSans-Regular, sans-serif]« سیستم های خبره دارای یک پایگاه اطلاعاتی بسیار گسترده و یک برنامه استنتاجی هوشمند میباشند که به مجرد دریافت اولین نشانه ها ، شرایط را سنجیده با اطلاعات قبلی مقایسه نموده و به این طریق نشانه ها را تجزیه و تحلیل کرده و در بسیاری از موارد پیش بینی ها و راهحلهای مناسب را ارائه میدهند»
[/font][/font]
کاربرد دیگر سیستم های اطلاعاتی , مدل سازی حوادث و شبیه سازی آنها می باشد که با استفاده از آنها امکان پیش بینی حوادث و بررسی تبعات آنها امکان پذیر می گردد چون در بسیاری از موارد رویدادها و اتفاقات, معلول تعامل صدها )می باشند که قادرند به TPS) متغیر و فاکتور میباشد که بهترین ابزار تحلیل و پیشبینی ,سیستمهای پردازش تبادلات صورت خودکار و هوشمندانه هزاران متغیر (علت و معلول) را با هم مقایسه کرده و با محاسبات دقیق یک تصویر و برداشت کلی بدست داده که کمک موثری به تحلیل گران خواهد بود.
یا بطور مثال سیستمهای هشدار دهنده که بموقع علائم و نشانه ها و مخاطرات را دریافت و ارزیابی نموده و هشدارهای ها می توانند حاوی میلیون ها نقشه جغرافیایی در مورد مناطق احتمالی زلزله،سیل،آتشفشان، GIS لازم را میدهند .
گردباد و طوفان باشند که بصورت دینامیک دائما در حال ثبت رویدادهای جغرافیایی بوده و ابزار مناسبی برای پیش بینی هستند و با استفاده از شبیه سازی بحران ها نشانه ها و علائم یک بحران واقعی که قبلا اتفاق افتاده است کدبندی شده، آثار و تبعات بحران شناسایی و در بانک اطلاعاتی ذخیره می شود و سپس با استفاده از یک مدل الگوریتمی کلیهی تغییرها، فرآیندها و عملیات انجام شده بصورت یک سناریوی مجازی مجسم و بازسازی میشود.
فرآیند برنامه ریزی مدیریت بحران و نقش فناوری اطلاعات در آن:
1-ایجاد هماهنگی و یکپارچه سازی کلیه سازمان ها و نهادهایی که بنحوی از انحاء در اجرای مدیریت بحران نقش خواهند داشت.
[font=Verdana, SunSans-Regular, sans-serif][font=Verdana, SunSans-Regular, sans-serif]2- جمع آوری ، سازماندهی و تحلیل اطلاعات در مورد سوابق کامل بحران های قبلی، تحلیل و ارزیابی بحران ها ، تجربیات کسب شده، بررسی و ریسک های احتمال و شیوه های مبارزاتی احتمالی، مطالعه شرایط از هر نظر، که ستاد مبارزه با بحران باید اطلاعات خود را در قالب سیستم های اطلاعاتی منسجم به شکل بانک های اطلاعاتی یکپارچه و شبکه های سازماندهی و ذخیره سازی کند.[/font][/font]
[font=Verdana, SunSans-Regular, sans-serif][font=Verdana, SunSans-Regular, sans-serif][font=Verdana, SunSans-Regular, sans-serif]معرفی نرم افزارهای سیستم های مدیریت بحران
S AHANA 1-نرم افزار
این نرمافزار از جمله نرمافزارهایی است که بطور رایگان در اختیار قرار دارند و همه نه تنها میتوانند از آن استفاده کرده بلکه میتوانند آن را توسعه داده و بهبود بخشند. این نرمافزار تحت وب طراحی شده است و هدف آن ارایه امکانات اطلاعاتی به مدیران بحران در سطوح و فعالیتهای مختلف است تا به کمک آن بتوان بخشی از مسائل مربوط به عدم هماهنگی هایی که در هنگام بحران وجود دارد را حل نمود.
مهم ترین مواردی که در این نرمافزار سیستم اطلاعاتی میتوان یافت مربوط به :
مدیریت مفقودین، مجروحین، آسیب دیدگان، افراد داوطلب، اسکانهای موقت، کمک های مردمی و مانند آنها.
این نرمافزار تاکنون در بحرانهای زیر مورد استفاده قرار گرفته است :
-سونامی در سریلانکا در سال 2005
- زلزله پاکستان در سال 2005
- زمین لرزه سال 2006 در فیلیپین
- زلزله جاوا در اندونزی در سال 2006
: E-team 2- نرم افزار
ساختار این نرم افزار بر مبنای فازهای چهارگانه مدیریت بحران است و امکان مدیریت و برنامهریزی کلیه فازها را فراهم مینماید.
-قبل از وقوع بحران: برنامههای آمادگی و پیشگیری و تنظیم اطلاعات و تمرینها
- هنگام وقوع بحران: مقابله و مدیریت از نظر آگاهی از شرایط موجود، دسترسی و جمعآوری اطلاعات کلیدی، ارزیابی خسارات و تلفات، اطلاعرسانی و فراخوانی نیروهای انسانی مورد نیاز.
- بازسازی
- بازگشت به حالت عادی[/font][/font][/font]